Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu anlamına gelen DEHB, tipik olarak beyin geliştikçe çocuklukta ortaya çıkan nörogelişimsel bir durumdur. Genellikle dispraksi, disleksi, Tourette sendromu ve otizm spektrum bozuklukları gibi diğer nörogelişimsel bozukluklar eşlik eder.
Bu birlikte var olan koşulların bazen DEHB'nin daha belirgin semptomlarını maskeleyebileceğini veya hafifletebileceğini not etmek önemlidir ve bu, deneyimli psikiyatrların gayet iyi bildiği bir şeydir. Bireylerde DEHB'yi değerlendirirken ve teşhis ederken bu koşulların karmaşıklığını ve birbirine bağlılığını dikkate alırlar.
Siz veya tanıdığınız biri dikkat eksikliği, hiperaktivite veya dürtüsellik ile ilgili semptomlar yaşıyorsa, bilgili bir psikiyatriste danışmak değerli içgörüler ve rehberlik sağlayabilir. Semptomları değerlendirebilecek, birlikte var olan durumları göz önünde bulundurabilecek ve bireyin özel ihtiyaçlarına göre hazırlanmış uygun bir tedavi planı geliştirebileceklerdir.
DEHB'nin karmaşıklığını ve potansiyel yandaş hastalıklarını anlamak, durumun doğru teşhisini ve etkin yönetimini sağlamak için çok önemlidir. Nitelikli bir psikiyatrdan profesyonel yardım almak, DEHB'si olan bireyler için genel refahı ve yaşam kalitesini artırmada önemli bir fark yaratabilir.
Nörogelişimsel bir durum olmasının yanı sıra, yetişkinlerde DEHB sıklıkla anksiyete veya depresyon gibi zihinsel sağlık durumlarıyla ilişkilendirilir veya bunlara eşlik eder. Bu, bireylerin yıllarca teşhis edilmemiş DEHB ile yaşamış olabileceği anlamına gelir, çünkü semptomları, karşılaştıkları zorluklar ve zorluklar nedeniyle gölgede kalmış olabilir.
Cezaevindeki bireylerin yaklaşık %40'ının yetişkin DEHB teşhisi kriterlerini karşılaması gerçekten şaşırtıcı bir istatistiktir. Ayrıca, teşhis edilmemiş DEHB'si olan birçok yetişkin, altta yatan DEHB'nin bir sonucu olarak ortaya çıkan çeşitli sosyal sorunlar ve zihinsel sağlık durumları için sıklıkla kendilerini yardım ararken bulurlar.
DEHB ile bu birlikte var olan akıl sağlığı durumları arasındaki bağlantı, DEHB'nin karmaşıklığının ve bireyin genel refahı üzerindeki potansiyel etkisinin altını çizer. Yetişkinlerde DEHB'nin varlığını kabul etmek ve herhangi bir eşlik eden hastalıkla birlikte ele almak, uygun destek ve tedaviyi sağlamak için çok önemlidir.
Sizin veya tanıdığınız birinin teşhis edilmemiş DEHB'ye sahip olabileceğinden ve buna bağlı akıl sağlığı sorunları yaşadığından şüpheleniyorsanız, kalifiye bir akıl sağlığı uzmanından kapsamlı bir değerlendirme istemek değerli bilgiler ve rehberlik sağlayabilir. Doğru teşhis ve bütüncül bir tedavi yaklaşımı sayesinde, DEHB'li bireyler genel yaşam kalitelerini ve iyilik hallerini iyileştirmek için gerekli desteği alabilirler.
DEHB'nin bilinen üç alt tipi vardır ve her biri farklı semptom kalıplarıyla karakterize edilir:
-
Hiperaktif Tip: Bu alt tip, özellikle çocuklarda, tipik olarak dürtüsel davranış ve algılanan kontrol eksikliği ile ilişkilidir. Bu davranış, bazılarının teşhisi yalnızca "kötü davranış" veya etkisiz ebeveynliğin bir sonucu olarak görmemesine yol açabilir. Çocuklarda, hiperaktif davranış genellikle ergenlik döneminden geçerken genel bir huzursuzluk veya sinirliliğe geçiş yaparak daha kontrol edilebilir hale gelir. Bu, DEHB'nin yalnızca çocuklarda bulunduğu yanılgısına katkıda bulunmuş olabilir. Bununla birlikte, son yirmi yılda DEHB'nin yetişkinliğe kadar devam edebileceği giderek daha fazla anlaşılmaktadır.
-
Dikkatsiz Tip (önceden ADD olarak biliniyordu): Bu alt tipe sahip kişiler, dikkatleri kolayca dağılmadan, öncelikle günlük görevlere odaklanma ve dikkatlerini sürdürmekte zorlanırlar. Hayal kurma, dikkatsizlik ve sık sık aktivite değiştirme veya çabuk sıkılma gibi davranışlar sergileyebilirler. Çocuklarda bu alt tip genellikle gözden kaçar çünkü başarısızlık gibi davranışlar tembellik olarak yanlış yorumlanabilir ve hatta yaratıcı ama gerçekleşmemiş bir potansiyel olarak övülebilir.
-
Kombine Tip: Adından da anlaşılacağı gibi, bu alt tip hem dikkatsizlik hem de hiperaktivite kategorilerinden semptomların bir kombinasyonunu içerir. DEHB'si olan çoğu birey, bireysel olarak "normal" bir aralıkta kabul edilebilecek bir davranış yelpazesi sergiledikleri için bu alt tipe girer. Bununla birlikte, daha büyük bir resmin parçası olarak bakıldığında, bu davranışlar DEHB tanısına katkıda bulunur.
Semptomlar her bireyde farklı şekilde ortaya çıkabileceğinden, DEHB'nin farklı alt tiplerini anlamak tanı ve tedaviye daha incelikli bir yaklaşım sağlar. Kapsamlı bir değerlendirme ve spesifik alt tipe ve bununla ilişkili zorluklara dayalı kişiselleştirilmiş bakım almak için kalifiye bir sağlık uzmanına danışmak önemlidir.
DEHB ile ilgili yanlış anlamalara ve ön yargılara katkıda bulunan birkaç yaygın algı ve yanlış anlama vardır:
-
Cinsiyet Önyargısı: DEHB'nin basmakalıp algısı, genellikle genç erkeklerin sınıfta rahatsız olması etrafında döner ve bu durumun önyargılı bir şekilde anlaşılmasına yol açar. Hem genç hem de yaşlı kızlarda da DEHB olabilir, ancak farklı semptomlar gösterebilirler ve tanı alma olasılıkları daha düşüktür. Mevcut istatistikler, DEHB'nin erkekler arasında daha yaygın olduğunu göstermektedir, ancak bu, tarihsel önyargılardan ve kızların daha az hiperaktif davranış gösterebileceği gerçeğinden etkilenebilir.
-
Uyarıcı İlaçlara Aşırı Güvenme: DEHB tedavisinin öncelikle, kimyasal olarak keyif verici ilaçlara benzeyen uyarıcı ilaçların kullanımını içerdiğine dair bir yanlış kanı vardır. Bu, ebeveynler ve bakıcılar arasında endişelere ve yanlış anlamalara neden olabilir. Bu ilaçların keyif verici uyuşturucu kullanıcıları tarafından deneyimlenen, aranan "acele" yaratmadığına dikkat etmek çok önemlidir. Gerçekte, uyarıcı ilaçların, bunları deneyen DEHB'li bireylerin %80'inden fazlası üzerinde olumlu etkileri olduğu bulunmuştur.
-
Yan Etkiler ve Bağımlılık: Yaygın bir yanılgı, DEHB tedavisinde kullanılan uyarıcı ilaçların bağımlılık yaptığı veya önemli riskler taşıdığı yönündedir. Ancak bu ilaçlar reçete edildiği şekilde kullanıldığında bağımlılık yapmaz. Tersine, tedavi edilmemiş DEHB'si olan bireyler, yetişkinliğe geçerken bağımlılık sorunları geliştirme riski daha yüksektir. Araştırma kanıtları, DEHB için ilaç almanın aslında madde bağımlılığı olasılığını azalttığını göstermektedir.
Bu yanılgıları ve önyargıları ele almak, DEHB'nin doğru anlaşılmasını ve uygun şekilde tedavi edilmesini sağlamak için çok önemlidir. Nitelikli sağlık uzmanlarından bilgi almak ve güvenilir kaynaklara erişmek, bu yanlış anlamaları ortadan kaldırmaya ve durumun etkili bir şekilde yönetilmesine yardımcı olabilir. DEHB'ye açık fikirli bir şekilde yaklaşmak, farklı bireylerde ortaya çıkabileceği çeşitli yolları ve uygun tedavinin genel refahı iyileştirmede ve potansiyel riskleri azaltmada sağlayabileceği faydaları göz önünde bulundurmak önemlidir.
DEHB için tedavi ararken aşağıdaki adımları uygulamanız çok önemlidir:
-
Uzman Teşhisi Alın: İlk adım, nörogelişimsel durumlarda uzmanlığı olan uzman bir doktordan, genellikle bir psikiyatrdan teşhis almaktır. Belirtilerinizi, tıbbi geçmişinizi değerlendirecekler ve DEHB'niz olup olmadığını belirlemek için değerlendirmeler yapacaklar.
-
İlaç ve Tedavi Seçenekleri: Teşhis konulduktan sonra uzman, bireysel ihtiyaçlarınıza göre uygun tedavi seçeneklerini önerebilir. İlaç tedavisi, DEHB semptomlarını yönetmek için yaygın ve etkili bir yaklaşımdır. DEHB olan bireylerin yaklaşık %80'i ilaca olumlu yanıt verir. Ancak bu ilaçlara erişim, kontrollü maddeler oldukları için uzman bir teşhis gerektirir. Çoğu durumda, pratisyen hekimler (GP'ler), bir uzman tarafından resmi bir teşhis konulduktan ve hasta tedavide stabil hale geldikten sonra DEHB ilaçları reçete etmeye devam eder.
-
GP'niz ile Görüşme: GP'niz ile DEHB ilaçları reçete etmeye istekli olup olmadıklarını görüşmeniz önemlidir. Tüm pratisyen hekimler bu ilaçları reçete etmekte rahat olmayabilir ve bu konuşmayı bir uzmanla randevu almadan önce yapmanız önerilir. Çoğu durumda uzmanlar, GP devam eden reçeteyi yönetirken rehberlik ve gözetim sağladıkları ortak bir bakım modelinde GP'lerle birlikte çalışabilirler.
Bu adımları izleyerek, DEHB'si olan bireyler gerekli tanıyı alabilir, uygun ilaçlara erişebilir ve durumlarını etkili bir şekilde yönetmek için sağlık ekipleriyle birlikte çalışabilir. Amaç, ilaçları, terapiyi ve öz-yönetim stratejilerini birleştiren ve bireylerin DEHB ile ilişkili zorlukların üstesinden gelmesine ve üstesinden gelmesine olanak tanıyan kapsamlı bir tedavi planı bulmaktır.
DEHB teşhisi konduktan sonra, ilaç tedavisi ve psikososyal müdahaleler de dahil olmak üzere tedavi için göz önünde bulundurmanız gereken birkaç adım vardır:
-
İlaç Titrasyonu: Teşhisten sonra, ilacı denemeyi seçerseniz bir sonraki adım titrasyon işlemidir. Titrasyon, sizin için en uygun olan doğru ilacı ve dozu bulmayı içerir. İki titrasyon seçeneği mevcuttur:
a. Hemşire Titrasyonu: Bu seçenek, bir Yetişkin DEHB uzmanı reçete yazan hemşire ile çalışmayı içerir. Hemşirenin size en uygun ilacı ve dozu bulmanızda rehberlik edeceği güvenli bir çevrimiçi mesajlaşma sistemi aracılığıyla haftalık olarak iletişim kuracaksınız.
b. Ismarlama Danışman Yoğun Tedavi ve Titrasyon: Daha yoğun bir yönetime ihtiyacınız olduğunu düşünüyorsanız, titrasyon sürecini denetleyecek olan psikiyatristinizle sık sık randevu almayı tercih edebilirsiniz. Bu seçenek, randevular arasında ek mesajlaşma desteği sağlar.
-
İlaç Masrafları: Özel hasta olarak, titrasyon sırasında ilaç masraflarından siz sorumlu olacaksınız. İlaç fiyatları, reçete edilen ilaca ve eczacının belirlediği ücretlere göre değişmektedir. Hemşireniz veya uzmanınız, reçete yazıldıktan sonra ilaç maliyetlerinin bir tahminini verebilir.
-
GP ile Paylaşılan Bakım: İlaç tedavisi konusunda istikrara ulaştığınızda, tercih edilen şey, sürekli reçete yazmanız için sizi NHS GP'nize geri sevk etmektir. Bu, aylık NHS reçeteleri almanızı sağlar ve özel reçetelere olan ihtiyacı ortadan kaldırır. Psikiyatristinizle son bir görüşme, ilaçlarınızı ve potansiyel psikososyal desteğinizi tartışacaktır. Psikiyatristiniz daha sonra GP'nize yazarak tedavinizin ana hatlarını çizecek ve sonraki 12 ay boyunca reçete yazmayı devralmasını isteyecektir.
-
Psikososyal Müdahaleler: Tek başına ilacın DEHB'nin tek tedavisi olmadığını anlamak önemlidir. Psikososyal müdahaleler, durumu ve bununla ilişkili zorlukları yönetmede hayati bir rol oynar. Uzman koçluğu, farkındalık, Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT) ve diğer terapötik yaklaşımlar faydalı olabilir. DEHB uzmanı psikologlar, psikoterapistler ve yaşam koçları ile çalışmak, DEHB ile ilişkili bozuklukların sonuçlarını ele alma ve güçlü yönleri geliştirme konusunda değerli destek sağlayabilir.
GP'nizle ortak bakım düzenlemeleri oluşturmak için çaba gösterilecek olsa da, GP'nin DEHB ilaçları reçete etme veya belirli ilaçları finanse etme istekliliğinde farklılıklar olabileceğini belirtmekte fayda var. Ek olarak, psikososyal müdahaleler, depresyon ve anksiyete gibi eşlik eden bozuklukları yönetmek için çok önemlidir.
Bu adımları göz önünde bulundurarak ve sağlık uzmanlarıyla yakın bir şekilde çalışarak, DEHB'si olan bireyler, durumlarını etkili bir şekilde yönetmek ve genel iyilik hallerini iyileştirmek için ilaç titrasyonu ve psikososyal destek dahil olmak üzere özel tedavi alabilirler.